ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

Συνθήκες
Οι εργαζόμενοι που εδώ και καιρό παλεύουν με τα αποτελέσματα της πραγματικής οικονομίας, βλέπουν με απογοήτευση τις κυβερνήσεις και τα μέσα μαζικής πληροφόρησης να κινητοποιούνται για την σωτηρία των τραπεζιτών και των χρηματιστών. Το ότι  οι εργαζόμενοι πληρώνουν πάντα τα σπασμένα δεν είναι κάτι καινούριο. Πλην της άμεσης φορολογίας, υπάρχει και η άδικη και συνεχώς αυξανόμενη έμμεση φορολογία. Επιπροσθέτως μια πρωτοφανής ύφεση απλώνεται παντού, στραγγαλίζοντας κάθε οικονομική δραστηριότητα και η ανεργία κτυπάει κόκκινο, ιδίως στους νέους.

Οι νέοι άνθρωποι από καιρό είχαν βιώσει την επερχόμενη κρίση με χαμηλούς μισθούς, ανασφάλιστη εργασία και γενικευμένη ανασφάλεια. Η τάση να παραμένουν στα πλαίσια της οικογένειάς τους για την εξασφάλιση της διαβίωσης του παγιώνεται πλέον.  Είναι σίγουρο ότι η κρίση που βιώνουμε θα επεκτείνει την αποθάρρυνση των νέων για ανεξαρτητοποίηση και των νέων ζευγαριών να κάνουν οικογένεια. Μέσα σε αυτό τον τεχνητό οικονομικό κυκεώνα, η επιλογή αυτή μοιάζει έλλογη, καθώς οι άνθρωποι που σχεδίαζαν τη ζωή τους και το μέλλον βρίσκονται ανήμποροι μπροστά στη χιονοστιβάδα των αρνητικών αλλαγών που σαρώνει τη ζωή τους. Ανεργία, μείωση εισοδημάτων, αβεβαιότητα  και πλήθος αρνητικών συναισθημάτων. Επιπλέον ακόμα λιγότερα παιδιά θα γεννηθούν. Το τεράστιο δημογραφικό πρόβλημα της χώρας θα οξυνθεί περισσότερο.

Πλέον όμως, δίπλα στο γιο έρχεται να προστεθεί και ο πατέρας και το οικογενειακό μαγαζί! Ένας πρωτόγνωρος αριθμός ανέργων δημιουργείται σε μια χώρα χωρίς πόρους ή πολιτική βούληση να προσφέρει το ελάχιστο σε αυτούς τους ανθρώπους. Παράλληλα η κρυφή ανεργία, από ανθρώπους που φαίνονται εργαζόμενοι, αλλά δεν έχουν εισόδημα, μεγαλώνει το αδιέξοδο.

Πέρα από τα αυτονόητα υπάρχει και μια διάσταση που πρέπει να δούμε. Είναι η άποψη ότι η ανεργία  επιφέρει από παροδικές ως και μονιμότερες αλλαγές στην ψυχική υγεία των ανθρώπων. Εδώ και πάρα πολλά χρόνια έχει τεκμηριωθεί, μεταξύ άλλων και από το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας, η ευθεία σχέση της ανεργίας με την κατάθλιψη, το άγχος και τη σωματοποίησή του.

Κατάθλιψη
Η κατάθλιψη είναι μια διαταραχή της διάθεσης, που εμφανίζεται με δυο μορφές, ως Μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο (επεισοδιακή μορφή)  και ως Δυσθυμία, η οποία είναι ηπιότερη, χρόνια και παρουσιάζει διακυμάνσεις. Το 25% του πληθυσμού έχει βιώσει στη διάρκεια της ζωής του ένα τουλάχιστον επεισόδιο κατάθλιψης.

Αντίθετα η προσωρινή και συνηθισμένη συναισθηματική αντίδραση σε αγχογόνα γεγονότα της ζωής ονομάζεται μελαγχολία. Η κατάσταση αυτή δεν συνοδεύεται από συγκεκριμένη συμπτωματολογία και περνά σε λίγες ώρες ή μέρες.

Κατάθλιψη λοιπόν δεν είναι απλά η κακή διάθεση, αλλά μια έντονη και γενικευμένη ασθένεια με τα παρακάτω κύρια χαρακτηριστικά που αδιάλειπτα επιμένουν για τουλάχιστον δυο εβδομάδες και συνοδεύονται από έκπτωση της επαγγελματικής και κοινωνικής λειτουργικότητας:
•    Αρνητικό συναίσθημα, συνήθως λύπη και ανηδονία.
•    Αρνητική οπτική για τα πράγματα – ιδίως για τον εαυτό και το μέλλον.
•    Παθητική συμπεριφορά και απόσυρση από συνήθεις δραστηριότητες.
•    Απώλεια κίνητρων και ενδιαφέροντος (πιθανώς και σκέψεις για αυτοκτονία).
•    Ενοχλήσεις στο αυτόνομο (φυτικό) νευρικό σύστημα, όπως απώλεια όρεξης, κόπωση, αϋπνία, έλλειψη ερωτικής επιθυμίας.
•    Σωματικές ενοχλήσεις, πονοκέφαλος, δυσκολία στην αναπνοή, δυσκοιλιότητα κ.α.

Η ένταση και τη σοβαρότητα της κατάθλιψης κυμαίνεται. Τα αίτια μπορεί να είναι οργανικά, αφού πολλές ασθένειες και κάποια φάρμακα μπορεί να οδηγήσουν σε κατάθλιψη. Ωστόσο μπορεί να σχετίζεται με συνήθη γεγονότα της ζωής όπως ο αποχωρισμός, το διαζύγιο, η εφηβεία, η συνταξιοδότηση ή ακραίες καταστάσεις, όπως ο θάνατος κοντινού προσώπου, οι φυσικές και τεχνητές καταστροφές κ.α.

Η κατάθλιψη δεν είναι αδυναμία ή απώλεια της αυτοπεποίθησης, ούτε ελάττωμα του χαρακτήρα ή της προσωπικότητας. Τα αίτιά της, βάσει της βιολογικής θεωρίας, οφείλονται σε ανεπάρκεια δυο νευροδιαβιβαστών, της σεροτονίνης και της νοραδρεναλίνης. Ωστόσο η ψυχολογική ερμηνεία αποδίδει την κατάθλιψη σε μια μαθημένη αντίδραση στο περιβάλλον. Από την παιδική ηλικία, το μετέπειτα καταθλιπτικό άτομο, έχει μάθει να υποτιμά τον εαυτό του, με αποτέλεσμα να δαπανά πολύ ενέργεια για να «επιτύχει» και να το «αποδεχθούν». Η σκέψη του χαρακτηρίζεται από αρνητισμό για τον εαυτό, το περιβάλλον και το μέλλον του. Με την πρώτη αποτυχία ή κρίση, ιδίως στις διαπροσωπικές σχέσεις, βυθίζεται στην κατάθλιψη.

Φόβος
Ο φόβος είναι η δυσάρεστη αίσθηση που δημιουργεί η ψυχοσωματική αντίδραση σε κάποιο υπαρκτό κίνδυνο ή απειλή. Αποτελεί ένα συνηθισμένο συναίσθημα, αν και κατά γενική ομολογία, είναι δυσάρεστο. Ο πραγματικός λόγος που εμφανίζεται είναι για να προφυλάξει τον άνθρωπο από έναν πραγματικό ή υποθετικό κίνδυνο απώλειας της ζωής.

Ο φόβος λοιπόν είναι ένας επιβιωματικός μηχανισμός που έχει εξελίχθη από την εμφάνιση του ανθρώπου ως τις μέρες μας. Αρχικός σκοπός του ήταν η εξασφάλιση της ύπαρξης του αδύναμου προϊστορικού ανθρώπου, έναντι των θηρευτών του. Ως μηχανισμός περιλαμβάνει την ψυχολογική διάσταση, την υποκειμενική, δηλαδή αίσθηση φόβου και τις λεγόμενες φυσιολογικές μεταβολές που συμβαίνουν στο σώμα μας. Οι μεταβολές αυτές λαμβάνουν χώρα ως εξής: όταν αντιλαμβανόμαστε κάποιον κίνδυνο ή τον αναμένουμε ο εγκέφαλός μας στέλνει το μήνυμα απελευθέρωσης δύο χημικών ουσιών του οργανισμού, της αδρεναλίνης και της νοραδρεναλίνης που εκκρίνονται από τα επινεφρίδια. Με τη βοήθεια αυτών των ουσιών προκαλούνται λειτουργίες που αντιλαμβανόμαστε και ως σωματικά συμπτώματα, καθώς ο οργανισμός ετοιμάζεται να δώσει μάχη ή να τραπεί σε φυγή. Αυτές είναι 1) η αύξηση των παλμών της καρδιάς και της δύναμης των παλμών, που βοηθά στην αύξηση της ροής του αίματος, με αποτέλεσμα να βελτιώνεται η διανομή του οξυγόνου στους ιστούς και να αποβάλλονται τα άχρηστα προϊόντα από αυτούς, 2) η αλλαγή της ροής του αίματος, το αίμα απομακρύνεται από το δέρμα, τα δάκτυλα των χεριών και των ποδιών, 3) η αλλαγή της αναπνοής - γίνεται πιο γρήγορη και επιπόλαιη, γιατί οι ιστοί χρειάζονται περισσότερο οξυγόνο για να ετοιμαστούν για δράση, όταν εμφανίζεται κάποιος κίνδυνος, 4) η εφίδρωση, ώστε το δέρμα να γλιστράει και ο θηρευτής να δυσκολεύεται να αρπάξει το θύμα, επίσης να δροσίζεται το σώμα, όταν υπερθερμανθεί, 5) η διαστολή στις κόρες των ματιών, για καλύτερη όραση, 6) η μείωση της σιελόρροιας που προκαλεί αίσθηση ξηρότητας στο στόμα, 7) η μείωση της λειτουργίας του πεπτικού συστήματος, 8) η σύσφιξη πολλών ομάδων μυών, ώστε να προετοιμασθούν για έντονη προσπάθεια και 9) η γενική δραστηριοποίηση του μεταβολισμού για τη διασφάλιση περισσότερης ενέργειας.

Είμαστε ο μοναδικός οργανισμός, που συνειδητοποιεί την ύπαρξή του και την πιθανότητα να πάψει να ζει. Ο φόβος είναι το τίμημα αυτής της συνειδητότητας. Ο άνθρωπος είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος σε κάθε απειλή ή σε ότι εκλάβει ως απειλή. Σήμερα, στην εποχή της εικόνας, τα μάτια μας πλέον αποτελούν τα τηλεοπτικά ΜΜΕ και αυτά γνωρίζουν τις αδυναμίες μας. Ξέρουν καλά ότι λίγη υπερβολή κάνει τη διαφορά και μας έλκει την προσοχή.

 Το υπερβολικό και χρόνιο άγχος μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα στη σωματική και ψυχική υγεία, καθώς και σε προβλήματα συμπεριφοράς. Τα ενδεικτικά προβλήματα υγείας που ενδέχεται να προκαλέσει αφορούν το καρδιοαναπνευστικό σύστημα (ισχαιμική προσβολή, έμφραγμα του μυοκαρδίου, άσθμα, ιδιοπαθή υπέρταση), το γαστρεντερικό (γαστρίτιδα, έλκος στόμαχου, έλκος δωδεκαδάκτυλου, ελκώδης κολίτιδα, ευερέθιστο έντερο) και τις ασθένειες του κεντρικού νευρικού συστήματος (νευρώσεις, ψυχώσεις). Επίσης προβλήματα όπως οι κεφαλαλγίες, η τριχόπτωση, οι στοματικές και δερματικές παθήσεις, οι μυϊκές συσπάσεις ή τα νευρικά τικ, η ευερέθιστη κύστη, η αμηνόρροια, η πρόωρη εκσπερμάτιση ή η ανικανότητα συχνά οφείλονται στη χρόνια ή ακραία επίδραση στρεσσογόνων παραγόντων.

Επιπλέον οι άνθρωποι που βρίσκονται σε δυσχέρεια να ικανοποιήσουν τις βασικές τους ανάγκες είναι πιθανό να παραμελήσουν τις προληπτικές επισκέψεις σε γιατρούς, ιδιαίτερα όσοι είναι ανασφάλιστοι. Συνεπώς τα συνήθη ιατρικά προβλήματα μπορούν να εξελιχθούν σε σοβαρές ασθένειες, με ότι αυτό συνεπάγεται και να ανατροφοδοτήσουν το γενικό άγχος του ανθρώπου. Στις πολύ σοβαρότερες περιπτώσεις τα οικονομικά αδιέξοδα, τα άλυτα προβλήματα υγείας, η κατάθλιψη και το άγχος αποτελούν παράγοντες υψηλού κινδύνου για αυτοκτονία. 

Επίλογος
Πολιτική είναι το να μιλάς επί των πραγματικών προβλημάτων και να εξετάζεις λύσεις. Πολιτική είναι να εφαρμόζεις τις λύσεις, αν σε επιλέξουν οι πολίτες. Πολιτική είναι να διορθώνεις τα λάθη που έκανες. Όλα τα παραπάνω είναι πολιτική – κυρίως επειδή η υγεία και η ασθένεια έχουν έντονα ταξικά χαρακτηριστικά και επειδή η τάση των τελευταίων δεκαετιών είναι η ιδιωτικοποίηση της Υγείας με την παράλληλη διατήρηση ενός αποσαρθρωμένου δημόσιου συστήματος υγείας, που θα λειτουργεί ως διαφημιστής των ιδιωτικών νοσοκομείων. Αυτή είναι μια ολέθρια επιλογή που δεν συμβαδίζει με το όραμα του κοινωνικού κράτους, λειτουργεί αντιπαραγωγικά για την οικονομία και θα συμβάλλει στην εξαθλίωση μερίδας του πληθυσμού της χώρας.